Kể chuyện làng: Một thời giếng nước cần quay

Đã có biết bao câu chuyện được viết nên từ hình ảnh cây đa, bến nước, sân đình. Chiếc giếng làng là nơi ghi dấu bao kỷ niệm, là nơi hò hẹn của biết bao chàng trai cô gái. Những chiếc gàu sòng, gàu dai, hình ảnh cô gái tát nước dưới trăng đã tạo nên một câu ca đẹp mà có lẽ không xa lạ với nhiều thế hệ người Việt Nam. Với những người đã đi qua những năm 80, 90 của thế kỷ trước việc nhọc nhằn xách từng gàu nước để phục vụ sinh hoạt và sản xuất nông nghiệp là ký ức đi cùng năm tháng và không thể nào quên được.

Tôi lớn lên ở một xã vùng ven của thành phố Pleiku, tỉnh Gia Lai. Quê tôi trồng rau và lúa nên việc xách nước, tưới rau là việc hằng ngày của mỗi gia đình. Và những đứa trẻ đủ lớn là bắt đầu giúp cha mẹ xách nước từ giếng lên đổ vào những hồ xây bằng xi măng, rồi lấy nước từ những cái hồ ấy tưới những đám rau trong vườn. Mỗi ngày xách vài chục đến vài trăm gàu nước, tưới hết vườn rau mới đi học là chuyện hàng ngày của thế hệ 6x, 7x chúng tôi ngày ấy. Công việc làm miết cũng quen và những giếng nước ở đây cũng cạn, chỉ cần thả dây gàu, xách lên vài lần là đưa được gàu nước lên. Những giếng nước sâu hơn một chút thì người dân nghĩ ra cách dùng cần vọt: một thanh tre nối với dây gàu còn đầu kia là một vật nặng. Những chiếc cần vọt làm việc xách nước trở nên nhẹ và dễ dàng hơn.

Những vùng đất cao trên các gò đồi của Tây Nguyên, giếng đào có khi mấy chục mét mới có nước thì người ta đã dùng cần quay, một ứng dụng của ròng rọc để kéo nước. Lần đầu tôi biết đến giếng quay là khi lên 10 tuổi, vào chơi với anh trai ở trường nội trú anh dạy. Giếng nước sâu hun hút, mấy thầy thay phiên nhau quay từng thùng nước bỏ vào những chiếc thùng phuy để các cô nhà bếp nấu ăn và các thầy cô dùng tắm giặt. Tôi lúc đó còn nhỏ không thể quay nổi thùng nước lên khỏi giếng, nhưng rất tò mò nhìn anh và mấy thầy thả chiếc gàu lớn xuống từ từ theo những vòng dây trên chiếc cần rồi lấy hết sức quay nước lên. 

Thật không dễ dàng gì, có cả những nguy hiểm nếu chẳng may dây đứt hoặc tuột tay quay. Tôi từng chứng kiến chiếc cần quay vù vù không kiểm soát được, may thay người quay nước đã kịp tránh đi. Những tai nạn từ chiếc cần quay ấy cũng từng xảy ra chỗ này, chỗ khác trên các giếng nước sâu của vùng núi đồi cao nguyên này. Những giếng nước ấy như thách thức khả năng của con người. Mùa mưa giếng nhiều nước còn đỡ, tới mùa nước cạn, gặp năm hạn hán sẽ thật vất vả. Lấy nước khó khăn mà những con đường vườn rẫy đầy bụi đỏ, việc giặt giũ rất khó khăn và thật không dễ dàng để làm sạch những vết đất bám trên quần áo, nhà cửa. Màu đất đỏ đặc trưng từng là nét nhận dạng của người sống vùng núi đồi Tây Nguyên.