Chuyện lạ về làng Quan họ cổ Hoài Trung: Giữ nề nếp, lễ nghĩa người Quan họ (bài 1)

“Trước khi hát Quan họ, phải làm người Quan họ”

Từ trung tâm TP.Hà Nội theo hướng Đông Bắc khoảng 35km, tôi tìm tới nhà văn hóa thôn Hoài Trung, xã Liên Bão, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh theo “nhời” mời của liền anh Dương Đức Thắng, Phó chủ nhiệm CLB Quan họ Hoài Trung. Trong không gian thuộc phòng trưng bày Quan họ xưa và nay, anh Thắng cùng nghệ nhân Dương Thị Tiếm và một số liền anh, liền chị khác đã sẵn nước, sẵn trầu mời khách theo đúng cách đón bạn của người Quan họ.

Già Tiếm (Nghệ nhân Dương Thị Tiếm) – một trong những “báu vật sống” của làng năm nay đã 88 tuổi ân cần rót mời tôi xơi chén trà mạn. Già gọi tôi bằng “anh” và đôi lúc xưng bằng “chúng em”.

Thấy tôi có vẻ bỡ ngỡ với cách xưng hô vậy, anh Thắng bảo, đó là đặc trưng trong lễ nghĩa Quan họ nói chung và người Quan họ Hoài Trung nói riêng; chất Quan họ đã thẩm thấu sâu vào máu thịt biểu hiện ngay trong đời sống hằng ngày. Bởi “người Quan họ đối với nhau tốt lắm, nói với nhau đằm thắm lắm” và bởi “hát quan họ thì thật ra là đang nói chuyện tình cảm với nhau mà”.

Không gian trưng bày nhiều hiện vật quý của CLB Quan họ Hoài Trung. Ảnh: Phạm Thứ.

“Hoài Trung là một làng quan họ hiếm vẫn giữ được các tục lệ cổ truyền của Quan họ. Từ mọi nghi thức, lề lối tới những giá trị về phong cách ứng xử, giao tiếp thưa gửi. Không chỉ lúc chơi quan họ mà ngay cả trong đời sống hằng ngày. Ở các làng quan họ cổ xưa, trước khi hát Quan họ, các liền anh liền chị trước tiên phải học lễ nghĩa để làm người Quan họ. Các cụ xưa kia khó tính, dạy bảo rất tỉ mỉ từng lời ăn, tiếng nói. Vì các cụ bảo, cơ bản của quan họ là trao đổi tình cảm với nhau, làm sao cho khéo léo, đằm thắm. Bảy mấy tám mươi tuổi mà các cụ gặp nhau vẫn tình cảm, tình tứ, nói chuyện, thưa gửi với nhau vẫn còn bẽn lẽn”, anh Thắng chia sẻ.

Từ câu chuyện về cái lễ nghĩa Quan họ, anh Thắng giới thiệu và cho tôi xem những thước phim về nghi thức đón bạn Quan họ và hát ca thờ tại đình làng được phục dựng cách đây mấy năm. Anh cũng tự hào giới thiệu CLB Quan họ Hoài Trung mới phục dựng lối chơi quan họ khác là Hát chúc, hát mừng. Đó là các hoạt động được các liền anh, liền chị Quan họ Hoài Trung phục dựng trên nền tảng cổ truyền mà các thế hệ nghệ nhân bao đời ở làng và các vùng Quan họ để lại.

Hiếm lắm trong thời bây giờ người ta mới có dịp được trải nghiệm những nghi thức, lề lối cổ truyền. Không chỉ ít số làng Quan họ vẫn còn giữ được những nghi thức, lề lối đó mà lớp nghệ nhân từng chơi Quan họ theo nếp cũ (chơi theo bọn) cũng ngày một ít đi.

Chỉ với những sống áo Quan họ với tà áo năm thân của các liền anh hay những “mớ ba mớ bảy” của các liền chị, từ khăn xếp tới khăn mỏ quạ, nón quai thao… đủ để cho cả một vùng chẳng phải ngày lễ hội cũng dậy lên cái sự nô nức, khiến cái trọn tình trọn nghĩa càng thêm đằm thắm.

Chuyện lạ về làng Quan họ cổ Hoài Trung: Giữ nề nếp, lễ nghĩa người Quan họ (bài 1)- Ảnh 2.