Ở đây có mâu thuẫn không? Trong gần một thập kỷ, ông đã vận động bảo tồn di sản ở Hà Nội và rộng hơn là ở Việt Nam, nhưng bây giờ ông kêu gọi thận trọng trong việc chi tiền của Chính phủ để hỗ trợ văn hóa. Nên hiểu như thế nào về sự trái ngược này?

– Đó là lúc chúng ta đề cập tới những khía cạnh thực sự khó khăn của vấn đề quan trọng mà ông Nguyễn Quang Thiều nêu ra. Và tôi xin chia phần khó khăn đó thành hai câu hỏi: Nên huy động tiền của ai cho văn hóa, số tiền đó nên sử dụng như thế nào?

Các hoạt động văn hóa thường nhận được tài trợ từ ba nguồn. Ngân sách Nhà nước là nguồn mà chúng ta đã và đang thảo luận. Nhưng bạn có thể thấy, các hộ gia đình cũng chi tiêu cho văn hóa, chẳng hạn như khi họ đi mua vé xem phim, đi mua sách. Quan trọng hơn nữa, chúng ta có những nhà tài trợ tư nhân. Tôi cho rằng ở một đất nước như Việt Nam, việc huy động khu vực tư nhân hỗ trợ văn hóa là vô cùng quan trọng.

Hiện nay, có rất nhiều người giàu có ở Việt Nam, trong đó những người thuộc diện giàu nhất thường mong muốn được công chúng nhớ đến vì đã làm được những điều có ý nghĩa tốt đẹp cho đất nước, cho nền văn hóa của họ. Một số doanh nghiệp lớn cũng muốn “xây dựng thương hiệu” cho mình là người có trách nhiệm với xã hội. Họ sẵn sàng chi tiền cho các hoạt động văn hóa nếu điều đó mang lại cho họ hình ảnh tốt hơn trước công chúng, giúp họ thu hút được nhiều khách hàng hơn hoặc định giá sản phẩm cao hơn.

Nhà nước cần có các biện pháp khuyến khích sự phát triển của lĩnh vực văn hóa

Những gì ông vừa mô tả đề cập đến nguồn tiền cho các hoạt động văn hóa, nhưng ông cũng  nói về cách sử dụng tiền. Lời khuyên của ông đối với vấn đề này là gì?

– Với tư cách là một nhà kinh tế, tôi tin rằng các nguồn lực tất nhiên là rất quan trọng, tuy nhiên, các biện pháp khuyến khích có thể còn quan trọng hơn các nguồn lực đó.

Ví dụ, bạn có thể có một ngân sách lớn dành cho văn hóa nhưng lại chi tiêu dưới hình thức giải thưởng cho các nghệ sĩ ở các hạng mục khác nhau, cuối cùng, thứ được tạo ra vỏn vẹn chỉ là những tác phẩm nghệ thuật nhàm chán, đơn điệu. Chúng ta cũng có thể dành nguồn lực để duy trì cơ sở vật chất của các Nhà hát, thế nhưng điều đó sẽ không đủ để giúp các nghệ sĩ kiếm sống. Và nếu không có nghệ sĩ thì sẽ không thể có vở kịch hay, buổi biểu diễn mới.

Cũng cần có các biện pháp khuyến khích để các tổ chức tư nhân đầu tư vào các hoạt động văn hóa. Trong nền kinh tế thị trường, mỗi sản phẩm văn hóa có thể trở nên cực kỳ giá trị. Từ các phòng trưng bày nghệ thuật đến rạp chiếu phim, từ các công ty du lịch đến các khách sạn, di sản, rất nhiều hoạt động văn hóa có thể được thực hiện và tạo ra lợi nhuận. Chính sách của Nhà nước sẽ giúp những hoạt động này mang lại nhiều lợi nhuận hơn nữa.

Ông có thể đưa ra ví dụ về cách Nhà nước khuyến khích lĩnh vực văn hóa phát triển?

– Việc bảo vệ hiệu quả quyền sở hữu trí tuệ là một ví dụ điển hình. Các nghệ sĩ cần có khả năng sở hữu sản phẩm của mình để có thể bán chúng cho những người kinh doanh nghệ thuật, nhà xuất bản sách hoặc cho các nhà đầu tư trong ngành kinh doanh biểu diễn thuê để khai thác. Họ cũng có thể lấy lại tài sản của mình hoặc thu nhập mà tài sản đó tạo ra trong trường hợp có gian lận hoặc kiện tụng.

Tương tự, việc bảo vệ di sản kiến trúc có thể khuyến khích các nhà đầu tư khai thác tiềm năng của các tòa nhà lịch sử, vì phương án phá bỏ và xây dựng lại không còn nữa. Ngoài ra, cũng cần trợ cấp trực tiếp cho các hoạt động văn hóa mà nếu chúng ta không bảo tồn sẽ dần mai một, chẳng hạn như các tập tục truyền miệng và di sản âm nhạc của những dân tộc thiểu số.

Sau cùng, điều quan trọng là phải suy nghĩ về các ưu đãi dành cho người sáng tạo. Trên khắp thế giới, có hàng trăm nghệ sĩ đói nghèo bên cạnh những ngôi sao sáng. Để có thể thành công, những người tài năng phải có một môi trường mà ở đó họ không phải lo sợ cho sự sống còn của họ và gia đình họ. Cũng bởi các nghệ sĩ thường có thu nhập không ổn định, cần có các giải pháp đổi mới để họ kết hợp công việc giảng dạy với sáng tạo hoặc đóng góp an sinh xã hội không thường xuyên theo từng thời điểm.

Cảm ơn những chia sẻ của ông!

Liên quan