Liền anh làng Hoài Trung hơn 30 năm tìm và lưu giữ cả “xác” và “hồn” Quan họ

“Đây là cái cơi trầu bằng gỗ khảm trai tranh vinh quy bái tổ – kỷ vật của bà nội em (nghệ nhân Nguyễn Thị Hạp) đấy ạ! Cụ vốn là con gái cụ Đàm Phú – một gia đình Quan họ có tiếng phong lưu ở Hoài Trung. Thuở ấy, đây là thứ không thể thiếu mỗi lần cụ đi chơi để mời Quan họ bạn. Sau này, khi lấy ông nội em là cụ nghệ nhân Dương Văn Quyến, cơi trầu này cũng được mang theo nhưng bị thất lạc. Lần tìm theo lời kể của hai cụ, em biết được thông tin về kỷ vật quý giá này đang ở làng Chọi. Nhưng cũng phải mất mấy năm thuyết phục ròng rã, người ta mới cảm động mà để lại cho”, anh Thắng thuyết minh cho khách tham quan về những kỷ vật Quan họ bằng cách nói chuyện theo đúng kiểu đối đáp, thưa gửi của người Quan họ.

Với vẻ mặt phấn khích, anh Thắng tiếp tục say sưa giới thiệu về những kỷ vật khác: “Còn đây là bộ ấm chén bằng đồng chạm họa tiết, hoa văn độc đáo gắn với cụ nghệ nhân Nguyễn Văn Thị của làng Diềm bị thất lạc nhiều năm. Em cũng phải mất công dò tìm và chuộc lại được ở trên Bắc Giang. Rất may là vẫn còn nguyên vẹn cả cái khay và bộ ấm gồm 5 chén”.

Anh Thắng cầm lên một con dao nhỏ và ngân nga bài thơ: “Con dao bé bé sắc thay/ Chuôi sừng bít bạc về tay ai cầm/ Yêu ai nhớ vụng nhớ thầm/ Trách ông Nguyệt lão se nhầm duyên ai”.

“Đây là con dao đặc trưng của Quan họ. Đầu hình rồng và đuôi hình phượng, nhưng bịt đầu này (lưỡi dao) lại thành cái lá trúc. Một con dao thôi mà đủ các hình tượng. Nhiều người có thể biết tới bài thơ trên qua ca dao, nhưng phải về với Quan họ mới biết hình dáng nó thế nào”, anh Thắng tiếp tục.

Mất tới gần nửa ngày có khi cũng chưa nghe hết được tất cả câu chuyện về hơn 200 kỷ vật được anh Thắng sưu tầm được.

Từ chiếc nón quai thao, ô soạn lục, dải yếm, bao lưng với đầy đủ chất liệu gấm, the sồi, lụa… đến chiếc đèn dầu dùng trong hát canh; rồi cơi trầu, bình vôi, cối giã, ống phóng, ấm chén, nồi đồng, mâm cỗ Quan họ… Tất cả như đưa người tham quan chìm đắm trong miền ký ức sống động của Quan họ thuở xa xưa đáng nhớ.

Hơn một năm trước, Nghệ nhân nhân dân Trần Thị Phụng trải qua một cơn ốm nặng, tưởng như không qua khỏi nên đã gọi anh Thắng tới để giao lại toàn bộ “gia tài Quan họ” của cụ từ năm 1938.

Trả lời PV Dân Việt, anh Thắng cho biết: “Ngay từ lúc còn nhỏ, tôi đã ý thức việc giữ gìn những hiện vật của ông bà mình. Tới năm 1996, khi tỉnh Hà Bắc tổ chức Liên hoan tiếng hát người cao tuổi, tôi cũng đưa các cụ nhà mình đi. Trên đó, tôi được nghe nhiều câu Quan họ rất lạ và trang phục các cụ mặc cũng đa dạng, rồi có nhiều kỷ vật độc đáo. Khi đó, tôi nảy sinh ra suy nghĩ rằng, không chỉ học cái vốn liếng và giữ gìn kỷ vật của các cụ nhà mình không thôi nữa.

Một điều may mắn cũng là thuận lợi cho tôi vì là con cháu của ông bà nội là hai nghệ nhân nổi tiếng mẫu mực, một phần cũng vì thời đó ít người trẻ như tôi mà ham mê Quan họ nên tới đâu các cụ cũng biết, cũng quý lắm! Thuở ấy, các cụ kỹ tính, không phải ai cũng dạy. Từ chỗ làm thân, học câu Quan họ của các cụ, rồi được các cụ quý như con cháu trong nhà. Trong quá trình đó, tôi cũng dạm hỏi xem, khi xưa chơi Quan họ, các cụ có những đồ dùng gì, hiện tại các cụ còn giữ hay không. Rồi tôi cũng nắm được là cụ này còn cái này, cụ kia còn cái kia, hay cái nào thất lạc thì dò hỏi xem tung tích ở đâu. Vậy nên tới cuối đời, đặt vấn đề xin lưu giữ lại các kỷ vật là các cụ đều đồng ý ngay”.

Không phụ lòng tin gửi gắm của các nghệ nhân tiền bối, cuối năm 2022, anh hai Dương Đức Thắng cùng CLB Quan họ Hoài Trung thành lập Phòng trưng bày Quan họ xưa và nay, sẵn sàng đón tiếp phục vụ quý khách gần xa đến tham quan, tìm hiểu, nghiên cứu về văn hóa Quan họ. Các kỷ vật cũng thường xuyên được Trung tâm Văn hóa tỉnh Bắc Ninh mượn trưng bày trong các sự kiện văn hóa trong và ngoài tỉnh.

“Bách khoa toàn thư” về Quan họ

Ròng rã hơn 30 năm, không chỉ sưu tầm các kỷ vật Quan họ, anh Thắng cũng đã kịp làm dày cái vốn liếng các câu Quan họ cổ để bảo tồn, nối dài cái vốn quý của cha ông.

Vốn là con cháu đời thứ sáu trong dòng dõi Quan họ nhà nòi (cháu nội của 2 nghệ nhân Quan họ mẫu mực nức tiếng Dương Văn Quyến và Nguyễn Thị Hạp của Hoài Trung – một trong 49 làng Quan họ gốc). Từ thuở còn trong nôi, anh Thắng đã được hát ru và kể chuyện bằng những câu Quan họ. Vậy nên, “dòng máu Quan họ” đã ngấm vào trong anh từ lúc nào cũng chẳng biết.

Lên 4 tuổi, anh Thắng thuộc trọn bài “Lòng vẫn đợi chờ”. 10 tuổi, anh đã nằm lòng khoảng 50 câu Quan họ và ca được giọng “La rằng” (giọng khó nhất Quan họ). Tới 16 tuổi, vốn liếng của ông bà nội và 5 cụ nghệ nhân khác ở trong làng đã được anh Thắng học hết.