"Nhân chứng sống Chầu văn" Bùi Quốc Thi: Người hiếm hoi trình diễn được làn điệu 36 giá đồng

“Nhân chứng sống Chầu văn” Bùi Quốc Thi: Người hiếm hoi trình diễn được làn điệu 36 giá đồng

Trích đoạn Quan hoàng Bảy – NNND Bùi Quốc Thi. Media: Phạm Thứ

NNND Bùi Quốc Thi – Từ dòng dõi nhà nòi…

Đang mùa lễ hội, NNND Bùi Quốc Thi liên tục bận rộn với những buổi hát Chầu văn tại các đền phủ. Tôi my mắn được ông dành cho mọt buổi gặp gỡ, trò chuyện vài tiếng trước khi ông có buổi trình diễn tại đền Mẫu Âu Cơ (Phú Thọ). Mấy chục năm qua, ông vẫn thường xuyên vào Nam – ra Bắc, chỉ cần được mời để đi hát hoặc chia sẻ về nghệ thuật hát Chầu văn, ông đều sẵn sàng lên đường mà không hề nghĩ ngợi.

Vốn dòng dõi nhà nòi, là thế hệ thứ tư trong một gia đình có truyền thống thờ Mẫu và hát Chầu văn tại Vân Đình (Ứng Hòa, Hà Nội). Tuổi thơ của ông lớn lên bên cây đàn nguyệt và những câu hát văn cổ từ cha là cụ Bùi Quốc Oanh; lại có thêm vốn chữ Nho, cộng với năng khiếu âm nhạc bẩm sinh nên những tinh hoa của loại hình nghệ thuật này đã ngấm vào ông ngay từ lúc nhỏ.

14 tuổi, chàng thiếu niên Bùi Quốc Thi đã thành thạo đàn nguyệt và có thể đi hát tại các giá hầu ở các đền phủ gần nhà. Có những điều trong tín ngưỡng thờ Mẫu hay hát văn mà chưa cần cha chỉ dạy, ông đã có thể tự mình lĩnh hội.

“Nhân chứng sống Chầu văn” Bùi Quốc Thi: Người hiếm hoi trình diễn được làn điệu 36 giá đồng- Ảnh 1.

NNND Bùi Quốc Thi thời còn trẻ, lúc đang nhập ngũ tại Bộ tư lệnh bộ đội biên phòng TP.HCM. Ảnh: NVCC.

Ở tuổi đôi mươi, ông lên đường nhập ngũ ở Bộ tư lệnh bộ đội biên phòng TP.HCM. Trong thời gian rảnh rỗi, chàng trai Bùi Quốc Thi vẫn tranh thủ tập luyện hoặc nghe thấy ở đâu có cung văn giỏi, ông lập tức xin tìm đến để học hỏi.

Cũng trong thời gian nhập ngũ, tại Hội thi văn nghệ do Bộ Tư lệnh Bộ đội biên phòng tổ chức, ông đã sáng tác bài thơ “Ơn Đảng Bác Hồ” và phổ nhạc theo làn điệu Chầu văn để biểu diễn. Nhờ đó, 1982-1983, trong hai năm liền, ông đều được nhận giải thưởng cao nhất trong Hội thi và bằng khen do Bộ Tư lệnh Bộ đội biên phòng trao tặng.

Sau này, ông cũng tham gia các cuộc thi khác như tại Phủ Dày và cũng luôn được giải cao nhất. Những tấm bằng khen, giải thưởng của ông hiện nay treo cũng đã kín nhà.

… Tới bậc “Cung văn đại thụ”

Đã từng có một thời, các hoạt động trong thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu như hầu đồng, hát văn bị coi là mê tín, dị đoan. Những người như nghệ nhân Bùi Quốc Thi cũng nhận về không ít những lời lẽ không hay. Ông kể, không biết bao nhiêu thanh đồng, cung văn bị chính quyền nhắc nhở, thậm chí là răn đe; nhưng tới ông thì khác, ông giải thích hợp tình hợp lý, thuyết phục được cán bộ hiểu đây là nét đẹp văn hóa của dân tộc.

Phải rất am hiểu về tín ngưỡng thờ Mẫu và phải đam mê, nhiệt huyết lắm với loại hình Chầu văn, nghệ nhân Bùi Quốc Thi mới có thể không chán nản, bỏ cuộc trong những thời điểm khó khăn. Chính những nghệ nhân như ông là người góp phần đưa tín ngưỡng thờ Mẫu được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.

“Đi hát bao nhiêu năm nhưng tôi vẫn yêu mến cái nghề như vậy. Tôi rất muốn lan tỏa cái hay, cái đẹp ra cộng đồng. Ai muốn học hay nghe gì về hát văn hay về tín ngưỡng thờ Mẫu tôi cũng dạy cũng chia sẻ”, NNND Bùi Quốc Thi bộc bạch.

Người hát Chầu văn phải cảm được những giá trị của Chầu văn

Cả một đời, từ lúc sinh ra cho tới hiện tại, “ngày nào thiếu hát văn là không thể chịu được”, NNND Bùi Quốc Thi hiểu hơn ai hết cái tinh hoa của việc thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu, trong đó có hát Chầu văn. Ông bảo trong đó là kết hợp của sự giải phóng nữ quyền, là giải phóng mỹ cảm, là lịch sử hào hùng của dân tộc và là cái thiện căn dạy chúng ta làm người.

Mỗi giá trị, ông Thi đều trích thơ của các câu hát và phân tích cặn kẽ. Ông còn hào phóng hát tặng tôi những trích đoạn ấy.

“Đền Kiếp Bạc khói nhang nghi ngút/ Đức Đại Vương vạn kiếp anh linh/ Gươm vàng soi chói một thanh/ Muôn loài tà quỷ ma tinh tận trừ…/ Quốc sử ký Việt Nam Trần thị/ Lịch đế vương tế thế trị bình/ Thiên Trường, Tức Mạc địa danh/ Sơn hà dục tú trung linh dị kỳ…”, NNND Bùi Quốc Thi trích đoạn văn hầu Đức Thánh Trần.

“Nếu không hiểu được những giá trị lịch sử, phải cảm được sự uy linh, oai phong lẫm liệt của ngài thì khó có thể hát có hồn được. Đấy là tín ngưỡng dạy ta về ghi nhớ công ơn về anh hùng dân tộc, tình yêu quê hương đất nước”, NNND Bùi Quốc Thi tiếp tục.

Ông chia sẻ thêm, tất cả các giá thánh đều hướng con người tới thiện tâm. Giống như lời hát văn giá Cô bé dạy rằng: “Đừng nên khẩu phật tâm xà/ Đảo điên tráo trở cô cho hoa lìa cành/ Thảo ngay ăn ở cho lành/ Chứ gieo tai cô giáng hoạ cảnh bình chẳng có lâu/ Nên người đi trước nhắc người đi sau/ Đừng gây chia rẽ mà để thêm sầu lòng cô” hay văn Ông Hoàng Bảy cũng răn: “Mới tâu qua Quan Nam Tào cùng Quan Bắc Đẩu/ Số trần gian lão ấu chép biên/ Những ai là người hiếu thuận thảo hiền/ Tu nhân tích đức chép biên rõ ràng/ Bao nhiêu kẻ ngang tàng bạo ngược/ Muốn hại người không trước thì sau/ Lỗi lầm có xá chi đâu/ Bao nhiêu đệ tử quy đầu làm tôi”.

Không cần nói ra cụ thể để thấy NNND Bùi Quốc Thi là chuẩn mực tinh hoa của người am hiểu, ngấm những giá trị văn hóa, giá trị đạo đức của tín ngưỡng thờ mẫu, trong đó bao gồm nghệ thuật hát Chầu văn. Trong từng cử chỉ, ngôn ngữ của ông đều thể hiện sự chuẩn mực đó của một bậc “cung văn đại thụ”.

“Nhân chứng sống Chầu văn” Bùi Quốc Thi: Người hiếm hoi trình diễn được làn điệu 36 giá đồng- Ảnh 6.