Nhà hát Cô đầu – Góc nhìn lịch sử: Đã đến lúc cần có cái nhìn nhân văn hơn về cô đầu (Bài 3)
April 22, 2024 by Leave a Comment
Đã tới lúc cần có cái nhìn nhân văn hơn với nhà hát và các cô đầu thời kỳ đầu thế kỷ 20. Media: Phạm Thứ.
Sự lụi tàn của nhà hát Cô đầu
Sang nửa sau của thế kỷ 20, khi lịch sử sang trang, cuộc chơi nghệ thuật nghìn năm tuổi chấm dứt. Khắp các vùng miền, giáo phường Ả đào giải tán, nhà hát Cô đầu chốn thành thị buộc phải đóng cửa, đào kép mai danh ẩn tích, khuất dần theo bóng xế chiều. Nghệ thuật Ả đào (Ca trù) biến mất khỏi đời sống xã hội.
Mất hẳn môi trường làm nghề, hệ giá trị nghệ thuật cũng vì thế mai một, nhạt nhòa dần theo thời gian. Trong xã hội mới, hàng nghìn đào kép trên các vùng miền phải tự tìm cách để xoay sở kiếm sống. Người may mắn lắm thì chuyển đổi được sang hát Chèo, Cải lương hay ngâm thơ. Phần còn lại, tất cả đều cố gắng thích nghi trong những nghề mới, kể cả những việc đồng áng nông nghiệp hay làm thuê, bán hàng, khuân vác, phụ hồ – những việc mà cả đời đào kép chưa bao giờ biết tới.
Nhà nghiên cứu Đặng Hoành Loan chia sẻ với Dân Việt: “Các nhà hát Cô đầu đóng cửa để lại rất nhiều những sự tiếc nuối với giới văn nghệ sĩ thời bấy giờ. Chính bản thân những người cán bộ được chính quyền cách mạng giao cho nhiệm vụ đóng cửa các nhà hát Cô đầu có thể lại là những tay chơi nghệ thuật Cô đầu”.
Nhà nghiên cứu Đặng Hoành Loan chia sẻ thêm, NSND Quách Thị Hồ – bậc danh ca lừng lẫy một thời từng phải đi gánh nước thuê để kiếm sống khi các nhà hát Cô đầu bị đóng cửa. Còn người thức thời như NSND Phó Thị Kim Đức chuyển sang hát Chèo thì vẫn tiếp tục hoạt động nghệ thuật và có những thành công như hiện tại.
Nhà nghiên cứu Bùi Trọng Hiền và kép đàn Nguyễn Phú Đẹ – thế hệ nghệ nhân nhà nghề cuối cùng của nhà hát cô đầu thế kỷ 20. Ảnh: Bùi Trọng Hiền.
Trong “Ả đào: Một khảo cứu về lịch sử và hệ âm luật”, nhà nghiên cứu Bùi Trọng Hiền cho biết, chỉ còn vài bậc danh ca, danh cầm thi thoảng được tiếp tục cuộc chơi “khép kín” tại tư gia của một số văn sĩ danh tiếng – những người có khả năng bảo trợ đào kép.
“Trớ trêu là xã hội bấy giờ kỳ thị, phần đông trong số họ phải mai danh ẩn tích, những người xung quanh không ai biết họ là kép đàn hay cô đầu. Cuộc đời các danh ca, danh cầm Ả đào vẫn còn đó với biết bao câu hỏi của lịch sử văn hóa dân tộc”, nhà nghiên cứu Bùi Trọng Hiền tiếc nuối.
Nhưng các cô đầu phải vất vả mưu sinh khi các nhà hát đóng cửa vẫn chưa phải là các cô đầu có số phận tồi tệ nhất. Nhà nghiên cứu Đặng Hoành Loan chia sẻ, có những cô đầu bị tra khảo, đấu tố, vạch mặt. Những ký ức ấy trở thành nỗi khiếp hãi cho họ tới tận cuối đời.
Sau này, có những người muốn xin đến để học hát hoặc các nhà nghiên cứu tới để tìm hiểu, nhưng vì quá ám ảnh với quá khứ mà nhiều các danh ca đều từ chối gặp.
NSƯT Bạch Vân cũng chia sẻ, quá trình nghiên cứu, tìm hiểu để khôi phục nghệ thuật Ca trù, bà được nghe kể có những trường hợp cô đầu thời trước thậm chí còn bị thắt cổ chết. NSƯT Bạch Vân đã rơi nước mắt trước không biết bao nhiêu lần trong quá trình nghiên cứu và phục hồi Ca trù khi chứng kiến nhiều hoàn cảnh của những ca nương, kép đàn thời trước phải sống khổ sở.
NSƯT Bạch Vân tiết lộ thêm với Dân Việt, NSND Thương Huyền cũng từng là một cô đầu, nhưng trong lý lịch, tới tận cuối đời bà cũng không bao giờ khai việc đó. NSND Thương Huyền và NSND Phó Thị Kim Đức thậm chí không dám chào hỏi nhau dù cùng có thời gian công tác tại Đài Tiếng nói Việt Nam, vì sợ bị phát hiện thân phận là cô đầu và sợ bị đánh giá, kỳ thị.
Speak Your Mind